_Trung tá, TS Phan Văn Lương, Cục Tuyên huấn, Tổng cục Chính trị_
Chiến thắng “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không” tháng 12 năm 1972 là thắng lợi quan trọng mang tính “bước ngoặt” của quân và dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. 51 năm đã trôi qua, đã có nhiều ý kiến phân tích, bình luận về Chiến dịch này của các học giả trong nước và ngoài nước, trong đó có cả các nhà nghiên cứu của Mỹ ở các tầm mức khác nhau. Riêng đối với dân tộc ta, Quân đội ta, chiến thắng này đã góp phần tô thắm trang sử vàng chói lọi chống giặc ngoại xâm của dân tộc trong thế kỷ XX; đồng thời, để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, trong đó có bài học kinh nghiệm về công tác đảng, công tác chính trị (CTĐ, CTCT).
1. Giữ vững và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, thường xuyên, trực tiếp là Quân ủy Trung ương và cấp ủy các cấp trong chuẩn bị và tiến hành chiến dịch
Giữ vững và tăng cường sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng đối với quân đội không chỉ là nguyên tắc cơ bản, quan trọng hàng đầu bảo đảm cho quân đội luôn tuyệt đối trung thành với Đảng, với Tổ quốc, với nhân dân, là cơ sở để xây dựng quân đội vững mạnh, hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao; mà đây còn là bài học kinh nghiệm thành công quý báu trong lịch sử xây dựng, chiến đấu và trưởng thành của Quân đội ta.
Trong cuộc chiến đấu chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ, chúng ta đã quán triệt và thực hiện nghiêm túc, triệt để nguyên tắc này, do đó, đã giữ vững sự lãnh đạo của Đảng, chủ động nắm và dự báo tình hình, chuẩn bị về mọi mặt, nhất là tư tưởng, tinh thần, phương án tác chiến; chuẩn bị về lực lượng, thế trận, cơ sở vật chất, vũ khí trang bị, phương tiện kỹ thuật để đánh địch.
Trong điều kiện còn nhiều khó khăn, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh từ rất sớm đã quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo chuẩn bị về con người và vũ khí, phương tiện sẵn sàng đánh địch tập kích đường không. Riêng đối với Quân chủng Phòng không - Không quân, từ giữa những năm 60 thế kỷ XX đã chủ động đề nghị các nước anh em giúp đỡ về vũ khí, khí tài hiện đại như các loại pháo phòng không 37, 57mm, các loại ra-đa, tên lửa, máy bay chiến đấu; đồng thời, cử nhiều đoàn cán bộ sang học tập về chỉ huy tham mưu, về khoa học kỹ thuật và nghệ thuật quân sự.
Trước âm mưu mở rộng chiến tranh phá hoại miền Bắc, tháng 3 năm 1964, Trung ương Đảng đã chỉ đạo Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng chuyển một bộ phận lực lượng vũ trang, trong đó có Phòng không - Không quân, Hải quân từ thời bình sang thời chiến, thực hiện “vừa sản xuất, vừa chiến đấu, quyết tâm đánh bại chiến tranh phá hoại phong tỏa của địch, ra sức chi viện cho cách mạng miền Nam” . Tháng 4 năm 1964, Quân ủy Trung ương chỉ đạo Quân chủng Phòng không - Không quân điều Trung đoàn 234 và Tiểu đoàn Pháo Cao xạ 24, Quân khu 4 sang chiến trường Lào phối hợp với bạn bảo vệ trục đường số 7. Qua chiến đấu của các đơn vị, Quân chủng đã rút ra nhiều kinh nghiệm về tổ chức chỉ huy hiệp đồng, cơ động lực lượng, bố trí đội hình tác chiến, cách đánh, đảm bảo các mặt và duy trì lực lượng chiến đấu liên tục để phổ biến trong toàn quân.
Cuối tháng 3 năm 1965, Hội nghị lần thứ 11 (khóa III), Đảng ta đã đề ra nhiệm vụ cách mạng cho cả nước, trong đó nhiệm vụ của quân và dân miền Bắc là: “Chuẩn bị sẵn sàng đối phó và quyết thắng cuộc “Chiến tranh cục bộ” nếu địch gây ra, tiếp tục xây dựng miền Bắc, kết hợp chặt chẽ xây dựng kinh tế với tăng cường quốc phòng; phát động cuộc chiến tranh nhân dân đánh thắng cuộc chiến tranh phá hoại phong tỏa bằng không quân và hải quân của địch” . Đến tháng 6 năm 1972, Bộ Chính trị, Trung ương Đảng hạ quyết tâm “chủ động và phát huy sức mạnh tổng hợp của Quân chủng Phòng không - Không quân, đánh bại bước leo thang cao nhất của Mỹ. Chuẩn bị sẵn sàng, đầy đủ để đánh thắng, kiên quyết bắn rơi máy bay B-52 tại chỗ, tập trung lực lượng từ vĩ tuyến 20 trở ra, lấy Hà Nội là mục tiêu bảo vệ chủ yếu, nơi tập trung lực lượng chủ yếu” . Trong điều kiện một cuộc chiến tranh chống phong tỏa và phá hoại miền Bắc của không quân Mỹ đã đến rất gần, dưới sự chỉ đạo của Đảng và Quân ủy Trung ương, các lực lượng bắn máy bay, tàu chiến của dân quân tự vệ tăng nhanh, hàng chục đại đội dân quân miền Bắc đã được trang bị các loại pháo cao xạ 37, 57, 100mm; 170 đại đội, trung đội được trang bị súng máy cao xạ; 20 đại đội, trung đội được trang bị pháo 85mm bắn tàu chiến .
Có thể khẳng định rằng, nhờ có sự lãnh đạo, chỉ đạo khoa học, chính xác, chủ động, “từ sớm, từ xa” về mọi mặt, nhất là công tác chỉ đạo nghiên cứu, nắm và dự báo chiến lược, chuẩn bị về tâm lý, tinh thần, con người, vũ khí, trang bị khí tài, cách đánh… quân và dân ta bằng nhiều phương pháp khác nhau, kết hợp tinh thần dũng cảm và trình độ khoa học kỹ thuật, trí thông minh sáng tạo đã vượt qua mọi khó khăn, thử thách, làm thất bại từng bước thủ đoạn của địch, nhất là cuộc tập kích đường không chiến lược vào Hà Nội tháng 12 năm 1972.
Giữ gìn và phát huy những kinh nghiệm CTĐ, CTCT trong chiến dịch “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không” năm 1972. Trong thời gian tới, các cơ quan, đơn vị trong toàn quân cần tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục, quán triệt và thực hiện nghiêm nguyên tắc Đảng lãnh đạo quân đội “tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt”. Trong đó, tập trung xây dựng hệ thống tổ chức đảng, đội ngũ cán bộ, đảng viên trong quân đội vững mạnh toàn diện, có năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu cao. Thực hiện nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ; tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách; duy trì nghiêm túc, có hiệu quả các nền nếp, chế độ sinh hoạt, học tập của Đảng. Đổi mới, nâng cao chất lượng chuẩn bị và ra nghị quyết lãnh đạo; phân công trách nhiệm cụ thể và tổ chức thực hiện nghị quyết chặt chẽ, hiệu quả. Gắn kết quả lãnh đạo thực hiện các nhiệm vụ của tổ chức đảng, của cơ quan, đơn vị với kết quả hoàn thành nhiệm vụ của cấp ủy, cán bộ chủ trì, nhất là người chỉ huy, chính ủy, chính trị viên, bí thư và phó bí thư cấp ủy.
2. Thực hiện tốt công tác giáo dục chính trị, tư tưởng; chuẩn bị chu đáo về mọi mặt, nhất là về tâm lý, tinh thần cho quân và dân ta phục vụ chiến dịch
Trong cuộc đụng đầu có một không hai trong lịch sử các cuộc chiến tranh và xung đột vũ trang trên thế giới, quân và dân ta đã phải đương đầu với không quân Mỹ được mệnh danh là “bất khả chiến bại”. Tại thời điểm đó, không quân Mỹ ở thế chủ động tiến công với dã tâm từ rất lâu trước đó, với phương tiện, vũ khí hiện đại, đồng bộ, kinh nghiệm tác chiến không quân dày dạn. Trong khi đó, quân và dân ta ở thế phòng thủ, tương đối bị động; vũ khí, trang bị, phương tiện cơ bản là thô sơ, tương đối hiện đại, không đồng bộ, kinh nghiệm tác chiến “đất đối không” và “không đối không” còn ít.
Thực hiện lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh từ cuối năm 1967: “Sớm muộn rồi đế quốc Mỹ cũng sẽ đưa B-52 ra đánh Hà Nội, rồi có thua nó mới chịu thua. Phải dự kiến trước tình huống, càng sớm càng tốt, để có thời gian suy nghĩ chuẩn bị. Nhớ là trước khi thua ở Triều Tiên, đế quốc Mỹ đã hủy diệt Bình Nhưỡng. Ở Việt Nam, Mỹ nhất định thua, nhưng nó chỉ thua sau khi thua trên bầu trời Hà Nội” .
Sau cuộc tiến công chiến lược năm 1972 giành nhiều thắng lợi, quân và dân ta lại đánh thắng một bước quan trọng cuộc chiến tranh phá hoại lần thứ hai của không quân, hải quân Mỹ ở miền Bắc và không ngừng tăng cường sức người, sức của cho miền Nam. Tuy nhiên, sau khi tái đắc cử Tổng thống Mỹ, Ních-xơn trở mặt, xúc tiến kế hoạch leo thang chiến tranh, tăng cường viện trợ cho Sài Gòn, đốc thúc quân ngụy phản kích lấn chiếm vùng giải phóng, tăng gấp đôi số phi vụ B-52 đánh phá tuyến giao thông vận chuyển ở các tỉnh thuộc Quân khu 4, tăng cường trinh sát miền Bắc bằng máy bay SR71 và nhiều loại khác.
Quán triệt tư tưởng cách mạng chiến lược tiến công của Đảng và thực hiện lời dạy của Bác Hồ, ngay từ rất sớm, quân và dân ta đã nghiên cứu, thực hiện kết hợp nhiều biện pháp nghiệp vụ điều tra, thu thập thông tin về thủ đoạn sử dụng lực lượng của địch; đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục, xây dựng ý chí quyết tâm “dám đánh và quyết đánh” cho nhân dân và bộ đội. Đẩy mạnh các phong trào thi đua như: Phong trào “Quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược” năm 1966; phong trào thi đua “Sống, chiến đấu, lao động và học tập theo gương Bác Hồ vĩ đại” năm 1970; phong trào giành danh hiệu “Dũng sĩ diệt Mỹ, diệt ngụy” trong các lực lượng vũ trang kết hợp với phong trào “Ba đảm đang” của phụ nữ; “Ba sẵn sàng” của thanh niên; “Ba đỉnh cao” của công đoàn… Tuyên truyền học tập gương anh hùng trong lực lượng vũ trang, tổ chức đại hội anh hùng, chiến sĩ thi đua,… để động viên quân đội và toàn dân; đồng thời, hướng lái, động viên, chỉ đạo, tổ chức các hoạt động văn hóa, văn nghệ phục vụ bộ đội ở các chiến trường, các mặt trận và nhân dân ở miền Bắc.
Trên mặt trận ngoại giao, các phái đoàn, nhân viên ngoại giao, kiều bào ta ở khắp nơi tham gia các hoạt động ủng hộ Việt Nam, lên án chiến tranh xâm lược và sử dụng B-52 phá hoại miền Bắc nước ta của đế quốc Mỹ để vạch trần tính chất phi nghĩa, dã tâm, thủ đoạn thâm độc của địch…
Các hoạt động trên được lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức chặt chẽ ở tất cả các bộ, ngành, các nhà máy, xí nghiệp, các địa phương giúp chúng ta có tâm thế chủ động, có niềm tin chiến thắng; phát huy sức mạnh và trí tuệ của người dân Việt Nam trong gian khó, hiểm nguy để tìm tòi, thể nghiệm, xác định cách đánh và xây dựng phương án tác chiến phù hợp, chuẩn bị chu đáo về mọi mặt, nhanh chóng chuyển từ thế “bị động cục bộ” sang thế “chủ động chuẩn bị, chờ địch vào để tiêu diệt” .
Hiện nay, yêu cầu nhiệm vụ của công tác giáo dục chính trị tư tưởng trong quân đội có những yêu cầu cao hơn. Tuy vậy, tiến hành chặt chẽ, có hiệu quả công tác này sẽ là cơ sở để nâng cao nhận thức, làm chuyển biến ý thức, trách nhiệm cho cán bộ, chiến sĩ. Nội dung giáo dục cho các đối tượng và trong từng thời điểm phải phù hợp, có trọng tâm, trọng điểm. Coi trọng giáo dục về truyền thống dân tộc, của Đảng, của quê hương, của Quân đội và đơn vị; các nghị quyết, chỉ thị, mệnh lệnh, kế hoạch có liên quan tới nhiệm vụ huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, xây dựng chính quy, rèn luyện kỷ luật, phòng, chống khắc phục hậu quả thiên tai, CTĐ, CTCT… Kết hợp giáo dục thường xuyên với đột xuất; giáo dục chính khóa với bổ trợ, ngoại khóa; giáo dục thông qua các hoạt động thực tiễn. Đồng thời phát huy vai trò của các tổ chức, các lực lượng, phương tiện thông tin, tuyên truyền, cổ động, mạng xã hội, các thiết chế văn hóa ở cơ sở.
3. Phát huy vai trò nòng cốt của các lực lượng thường trực phòng không -không quân Việt Nam, nhất là vai trò của đội ngũ cán bộ các cấp trong chiến đấu
Để chuẩn bị cho cuộc đối đầu với không quân Mỹ trên bầu trời Hà Nội, Quân ủy Trung ương, Đảng ủy, Bộ tư lệnh Quân chủng Phòng không - Không quân đã chủ động, coi trọng xây dựng lực lượng phòng không “ba thứ quân”, lấy bộ đội chủ lực phòng không - không quân làm nòng cốt, xây dựng thế trận chiến tranh nhân dân rộng khắp, xây dựng thế trận phòng không nhân dân nhiều tầng, nhiều lớp, nhiều lực lượng, nhiều phương tiện, bảo đảm vững chắc, luôn luôn sẵn sàng đánh bại các cuộc tập kích đường không của kẻ thù.
Trên cơ sở đánh giá thực tế chiến trường, tháng 6 năm 1972, các tài liệu về B-52 được bổ sung và phân tích khoa học, làm cơ sở để hoàn thiện về cách phát hiện và đánh B-52 cho bộ đội. Ngày 24 tháng 11 năm 1972, đồng chí Tổng Tham mưu trưởng phê chuẩn Kế hoạch Chiến dịch phòng không đánh trả cuộc tập kích chiến lược bằng máy bay B-52 vào Hà Nội, Hải Phòng và ra lệnh cho Quân chủng Phòng không - Không quân hoàn thành mọi công tác chuẩn bị chiến đấu xong trước ngày 03 tháng 12 năm 1972.
Thực hiện chủ trương của Quân ủy Trung ương, đó là: “Nâng cao chất lượng toàn diện, tích cực phát triển số lượng cán bộ. Các nhà trường quân sự đã thu nhận khoảng 8,5% tổng số cán bộ về đào tạo, bồi dưỡng, do vậy, đội ngũ cán bộ tăng nhanh, năm 1970 gấn 3,5 lần năm 1964” . Đặc biệt, Quân chủng Phòng không - Không quân được ưu tiên về số lượng, chỉ tiêu trong việc lựa chọn, bổ sung nhiều cán bộ khoa học kỹ thuật ở các ngành của Nhà nước vào các cơ quan, nhà trường, đơn vị sẵn sàng chiến đấu. Quân chủng đã tổ chức nhiều đoàn cán bộ đi học tập, nghiên cứu ở các nhà trường, các bộ, ngành, địa phương và cử một số đoàn cán bộ sang các nước xã hội chủ nghĩa anh em học tập, nghiên cứu.
Trong lúc miền Bắc tích cực chuẩn bị về mọi mặt, thì công tác chuẩn bị lực lượng, vũ khí trang bị khí tài của bộ đội phòng không - không quân cũng được tăng cường. Trước ngày diễn ra chiến dịch, tổng số lực lượng phòng không của ta có 06 trung đoàn tên lửa phòng không SAM2, 03 trung đoàn không quân tiêm kích, 04 trung đoàn và 08 tiểu đoàn pháo cao xạ, 365 đơn vị pháo và súng máy phòng không của dân quân tự vệ, toàn bộ mạng ra-đa miền Bắc nước ta. Đến ngày 04 tháng 12, cơ bản mọi công tác chuẩn bị của ta đã hoàn thành, sẵn sàng và chủ động “đón đánh máy bay B-52 của Mỹ trên bầu trời Hà Nội”.
Khi chiến dịch diễn ra, ta đã xây dựng và thực hiện thành công thế trận cài xen kẽ trong chiến đấu phòng không, hình thành 03 cụm phòng không chiến dịch là cụm Hà Nội, cụm Hải Phòng và cụm Bắc đường 1, Thái Nguyên. Trong quá trình chiến đấu đã kết hợp chặt chẽ giữa tác chiến phòng không với không quân; chủ động chuyển hóa thế trận, điều chỉnh vị trí chiến đấu một số đơn vị tên lửa, trạm ra-đa; thay đổi sân bay cất cánh cho không quân ta đánh địch; tổ chức nghi binh, ngụy trang, lập trận địa giả nên đã gây ra nhiều bất ngờ cho Mỹ.
Hiện nay, trong bối cảnh quốc tế và khu vực có nhiều phức tạp, Đảng ta chủ trương: “Chủ động, kiên quyết, kiên trì đấu tranh bằng các biện pháp phù hợp, bảo vệ được chủ quyền, biển, đảo, vùng trời và giữ được hòa bình, ổn định để phát triển đất nước” . Để thực hiện được chủ trương và mục tiêu trên, đòi hỏi toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta phải đoàn kết, quyết tâm, kiên quyết, kiên trì con đường mà Đảng và Bác Hồ đã lựa chọn đó là “độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội”; có đường lối, chủ trương, chính sách, kế sách phù hợp để xây dựng, củng cố tiềm lực quốc phòng, tiềm lực kinh tế, xây dựng “thế trận lòng dân” vững chắc, xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân vững mạnh toàn diện làm nòng cốt cho sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.
Quán triệt và thực hiện Nghị quyết 769-NQ/QUTW của Quân ủy Trung ương về “Xây dựng đội ngũ cán bộ giai đoạn 2013 - 2020 và những năm tiếp theo”, Quy chế công tác cán bộ trong Quân đội, xây dựng đội ngũ cán bộ đảm bảo chất lượng, có số lượng và cơ cấu hợp lý, trong đó có đội ngũ cán bộ chính trị các cấp trong toàn quân. Nâng cao trách nhiệm, năng lực, phương pháp tác phong công tác của đội ngũ cán bộ, nhất là cán bộ chủ trì. Thực hiện tốt việc bồi dưỡng, tập huấn cán bộ gắn với gửi cán bộ đi đào tạo tại các học viện, nhà trường trong và ngoài quân đội; thực hiện “cấp trên bồi dưỡng cấp dưới, cơ quan bồi dưỡng đơn vị, cán bộ có kinh nghiệm bồi dưỡng cán bộ trẻ, mới ra trường”. Động viên cán bộ tự giác học tập, rèn luyện, tu dưỡng về mọi mặt, nhất là phẩm chất đạo đức, bản lĩnh chính trị, trình độ chuyên môn nghiệp vụ, trình độ ngoại ngữ, tin học, đáp ứng yêu cầu chuẩn hóa về cả học vấn lẫn chức danh quản lý, chỉ huy, chức danh chuyên môn, kỹ thuật, nghiệp vụ.
Chiến thắng “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không” là một trong những chiến thắng có ý nghĩa lịch sử và giá trị thời đại to lớn. Đó là thắng lợi của ý trí, bản lĩnh và trí tuệ Việt Nam, của lòng dũng cảm, trí thông minh, sáng tạo, tinh thần đoàn kết chống ngoại xâm trên dưới một lòng, quân dân hòa thuận, dưới sự lãnh đạo tài tình, sáng suốt của Đảng ta. 51 năm đã trôi qua, chúng ta càng có điều kiện hiểu sâu sắc hơn, thấy rõ hơn ý nghĩa và giá trị của chiến thắng này cũng như những bài học kinh nghiệm được rút ra phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong điều kiện mới, trong đó có những bài học về công tác đảng, công tác chính trị trong chiến dịch./.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
(1) Tổng cục Chính trị, “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không” Chiến thắng của bản lĩnh và trí tuệ Việt Nam, NXB Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2012.
(2) Tổng cục Chính trị, Giáo trình Công tác đảng, công tác chính trị, tập 1, Công tác đảng, công tác chính trị trong Quân đội nhân dân Việt Nam thời kỳ kháng chiến chống Mỹ 1954 - 1975, Hà Nội, 2013.
(3) Quân chủng Phòng không - Không quân, Viện Lịch sử quân sự Việt Nam, Lịch sử nghệ thuật chiến dịch phòng không 1972, NXB Quân đội nhân dân, Hà Nội, 1997.
(4) Bộ Quốc phòng, Viện Lịch sử quân sự Việt Nam, Tổng kết những trận then chốt chiến dịch trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, NXB Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2011.
(5) Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2016.
(6) Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập I, Nxb CTQG-ST, Hà Nội, 2021.
